رهگذر

 (آيه 190))- روشن‏ترين راه خداشناسى! آيات قرآن تنها براى خواندن نيست، بلكه براى فهم و درك مردم نازل شده و تلاوت و خواندن آيات مقدمه‏اى است،

براى انديشيدن، لذا در آيه مورد بحث اشاره به عظمت آفرينش آسمان و زمين كرده و مى‏گويد: «در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز نشانه‏هاى روشنى براى صاحبان خرد و انديشمندان است» (إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 361

 وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ)

.

 (آيه 191))- نقشه دلربا و شگفت انگيز اين جهان آنچنان قلوب صاحبان خرد را به خود جذب مى‏كند كه در جميع حالات به ياد پديد آوردنده اين نظام و اسرار شگرف آن مى‏باشند لذا آيه شريفه مى‏فرمايد: «خردمندان آنها هستند كه خدا را در حال ايستادن و نشستن و آنگاه كه بر پهلو خوابيده‏اند ياد مى‏كنند و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى‏انديشند» (الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ).

يعنى هميشه و در همه حال غرق اين تفكر حيات بخشند.

لذا خردمندان، با توجه به اين حقيقت، اين زمزمه را سر مى‏دهند كه:

 «خداوندا! اين (دستگاه با عظمت) را بيهوده، نيافريده‏اى» و همه روى حكمت و هدف صحيحى آفريده شده (رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا).

در اين موقع متوجه مسؤوليتهاى خود مى‏شوند، و از خدا تقاضاى توفيق انجام آنها را مى‏طلبند، تا از كيفر او در امان باشند و لذا مى‏گويند: «خداوندا! تو منزه و پاكى ما را از عذاب آتش نگاهدار» (سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ).

 (آيه 192))- «بار الها! هر كه را تو (بر اثر اعمالش) به دوزخ افكنى او را خوار و رسوا ساخته‏اى، و براى افراد ستمگر، ياورى نيست» (رَبَّنا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ).

از اين آيه استفاده مى‏شود كه دردناكترين عذاب رستاخيز، همان رسوايى در پيشگاه خدا و بندگان خداست.

 (آيه 193)- صاحبان عقل و خرد، پس از دريافت هدف آفرينش، اين نكته را نيز متوجه مى‏شوند، كه اين راه پرفراز و نشيب را بدون رهبران الهى، هرگز نمى‏توانند بپيمايند. لذا همواره منتظر شنيدن صداى مناديان ايمان هستند و تا نخستين نداى آنها را بشنوند به سرعت به سوى آنها مى‏شتابند، و با تمام وجود ايمان مى‏آورند و به پيشگاه پروردگار خود عرض مى‏كنند: «بار الها! ما صداى منادى توحيد را شنيديم كه ما را دعوت به سوى ايمان به پروردگارمان مى‏كرد، و به                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 362

 دنبال آن ايمان آورديم» (رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِي لِلْإِيمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا).

بار الها! اكنون ما با تمام وجود خود ايمان آورديم، اما از آنجا كه در معرض وزش توفانهاى شديد غرايز گوناگون قرار داريم، گاهى لغزشهايى از ما سر مى‏زند و مرتكب گناهانى مى‏شويم، «خداوندا! ما را ببخش و گناهان ما را بيامرز و لغزشهاى ما را پوشيده دار و ما را با نيكان و در راه و رسم آنان، بميران» (رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنَّا سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ).

 (آيه 194)- آنها در آخرين مرحله و پس از پيمودن راه توحيد و ايمان به رستاخيز و اجابت دعوت پيامبران و انجام وظايف و مسؤوليتهاى خويش از خداى خود تقاضا مى‏كنند و مى‏گويند اكنون كه ما به پيمان خويش وفا كرديم «بار الها! آنچه را تو به وسيله پيامبرانت به ما وعده فرمودى (و مژده دادى) به ما مرحمت كن، و ما را در روز رستاخيز رسوا مگردان، زيرا تو هر چه را وعده دهى تخلّف‏ناپذير است» (رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى‏ رُسُلِكَ وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ).

پنج آيه فوق از فرازهاى تكان دهنده قرآن است كه مجموعه‏اى از معارف دينى آميخته با لحن لطيف مناجات و نيايش، در شكل يك نغمه آسمانى مى‏باشد، و در روايات اهل بيت عليهم السّلام نيز دستور داده شده كه هر كس براى نماز شب بر مى‏خيزد اين آيات را تلاوت كند.

(آيه 195)

شأن نزول:

اين آيه دنباله آيات پيشين در باره صاحبان عقل و خرد، و نتيجه اعمال آنها مى‏باشد و در مورد نزول آن نقل شده كه: «امّ سلمه» (يكى از همسران رسول خدا) خدمت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله عرض كرد: در قرآن از جهاد و هجرت و فداكارى مردان، فراوان بحث شده آيا زنان هم در اين قسمت سهمى دارند؟ آيه نازل شد و به اين سؤال پاسخ گفت.

تفسير:

نتيجه برنامه خردمندان- در پنج آيه گذشته، فشرده‏اى از ايمان و برنامه‏هاى عملى و درخواستهاى صاحبان فكر و خرد و نيايشهاى آنها بيان شد در اين آيه مى‏فرمايد: «پروردگارشان و بلافاصله درخواستهاى آنها را اجابت مى‏كند» (فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ).                        برگزيده تفسير نمونه، ج‏1، ص: 363

 و براى اين كه اشتباه نشود و ارتباط پيروزى و نجات آدمى با اعمال و كردار او قطع نگردد بلافاصله مى‏فرمايد: «من هرگز عمل هيچ عمل‏كننده‏اى از شما را ضايع نمى‏كنم» (أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ).

سپس براى اين كه تصور نشود كه اين وعده الهى اختصاص به دسته معينى دارد صريحا مى‏فرمايد: «اين عمل‏كننده خواه مرد باشد يا زن، تفاوتى نمى‏كند» (مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏).

از اينجا روشن مى‏شود اين كه پاره‏اى از افراد بى‏اطلاع گاهى اسلام را متهم مى‏كنند كه اسلام دين مردهاست نه زنها، چه اندازه از حقيقت دور است! زيرا همه شما در آفرينش به يكديگر بستگى داريد «بعضى از شما از بعض ديگر تولد يافته‏ايد» زنان از مردان و مردان از زنان (بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ).

در جمله بعد چنين نتيجه‏گيرى مى‏كند، مى‏فرمايد: «آنها كه در راه خدا هجرت كردند، و از خانه‏هاى خود بيرون رانده شدند، و در راه من آزار ديدند، و جنگ كردند و كشته شدند، به يقين گناهانشان را مى‏بخشم» (فَالَّذِينَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أُوذُوا فِي سَبِيلِي وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ).

سپس مى‏فرمايد: علاوه بر اين كه گناهان آنها را مى‏بخشم، بطور مسلم «آنها را در بهشتى جاى مى‏دهم كه از زير درختان آن، نهرها در جريان است و مملو از انواع نعمتهاست» (وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ).

 «اين پاداشى است كه به پاس فداكارى آنها از ناحيه خداوند، به آنها داده مى‏شود و بهترين پاداشها و اجرها در نزد پروردگار است» (ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ).

اشاره به اين كه پاداشهاى الهى براى مردم اين جهان بطور كامل قابل توصيف نيست همين اندازه بايد بدانند كه از هر پاداشى بالاتر است